Hoofdstuk 4:

Boek - pag. 37

VIERDE HOOFDSTUK.

Olympische Spelen nagebootst in Athene en in andere plaatsen in Griekenland. Ook bij de Buitenlandse, zoals in Sicilië, Azië, Syrië, Egypte, het Joodse Land, en voornamelijk in Romen, waar men ze zelfs nog grootser vierde. Hierop doelt ook Paulus, en andere heilige Schrijvers.

§ I.

Maar toch heeft het grote aanzien en de bijna grenzeloze luister van de Olympische Spelen ervoor gezorgd, dat ze zijn nagebootst. Het is waar, Photius stelt deze volgorde van de Griekse spelen, t.w. dat (Photius in Bibliothec. p. 15.) eerst de Panathenaeïsche (spelen ter ere van MINERVA, die onder ERICHTHONIUS begonnen) zouden zijn ingesteld; daarna de Eleusinische Feesten (ter ere van CERES onder PANDION II.) daarna de Isthmische spelen (ter ere van MELICERTA, door THESEUS) daarna de Olympische spelen van HERCULES, daarna de Nemeïsche, nadat ARCHEMORUS gestorven was, en tenslotte de Pythische na de verwoesting van CYRRHA. Daarentegen zijn er ook, die de (Edm. Dickinfon Delp. Phaeniz. cap. 6.  Pythische, hier op de laatste plaats gesteld, voor de alleroudste houden, en deze tot de tijden van JOSUA opvoeren. Maar laat dan al deze niet naar het voorbeeld van de Olympische ingesteld zijn, hoewel sommigen, zoals we boven zeiden, wilden, dat THESEUS de Isthmische naar het voorbeeld van HERCULES liet doen bij het instellen van de...

Boek - pag. 38

...Olympische had laten vieren, zo blijft het echter zeker, dat vele andere voor nabootsingen van de Olympische moe- ten worden gehouden.

§ II.

Immers werden er in Athene (opdat we van die be- (Pindari Scholiaft. ad Od. 7.) roemde Stad, Moeder der geleerdheid, beginnen) behalve Παναθήναια en Ηράκλεια , spelen ter ere van Minerva en Hercules, ook de, Ὀλύμπια, Olympische dat is, naar het voorbeeld van de Olympische, gevierd. Zo meldt ook een oud Opschrift bij Jof. Scaliger van Olympische na de (Scaliger de Emend. Temp. lib. 5. ) Panatheense: en Hesychius, Ολύμπια ὁ ̓Αθήνησιν ἄγων (Hesychius in voce.), (Scaliger loc. cit.) dat is, de Olympische, een strijdspel bij de Atheners. Duidelijk spreekt ook dezen aangaande Thucydides, zeggen- (Thucydides de Bell. Pelop. l. 1.) de;  ἐςὶν Ὀλύμπια και ἐν Μακεδονία και ἐν ̓Αθήναις  : daar zijn ook Olympische Spelen in Macedonië, en in Athene. Zo spreekt ook Pyndarus Scholiast: van Olympische Spelen te (Scoliaftes ad Pind. od. 9.) Athene. Over welke zaak meer bij Meursius gelezen (Meurfius Graec. Feriat. lib. 5. p. 216 ) kan worden. En dat er gemeld is, dat ze ook gevierd werden in Macedonië, wordt gesterkt door dit getuigenis van Demosthenes Scholiast: (Demofth. Orat.)  lὰ ̓Ολύμπια δὲ πρῶτος ̓Αρχέλαος ἐν Δίω τῆς Μακεδονίας καλέδειξεν :  Archelaus heeft eerst de Olympische Spelen te Dio in Macedonië ingesteld. Ook werden Olympische Spelen gehouden te DELUS, SMYRNA, en verscheidene andere plaatsen meer: ja door heel Griekenland en alle Griekse gewesten: gelijk ook zelfs te zien is uit alle loopbanen, oefenscholen, worstelperken, die mettertijd bijna bij alle Steden te vinden waren; zoals uit Petrus Faber en anderen gezien kan worden. (Faber Agonift. lib. 3. cap. 26. 27. 28.) Maar deze alle werden, omdat ze slechts nabootsingen waren, slechts voor kleine Olympische Spelen gerekend, in tegenstelling tot welke de echte, die bij PISA gevierd werden, de titel lῶν μεγάλων Ὀλυμπίων, van grote (Lucian. in Harmonide.) Olympische Spelen bij Lucianus dragen.

Boek - pag. 39

§ III.

Maar ze werden ook nagebootst in Niet-Griekse en uit- ( Hofmanni Lexunir. in voce Olympia.) heemse streken, t.w. niet alleen in SICILIË, maar ook in AZIË, in EGYPTE, in SYRIË, en elders. ALEXANDER de GROTE met zijn Macedoniërs, de Griekse spelen gewoon, schijnen ze in AZIË, SYRIË en EGYPTE te hebben overgebracht. Hierom lezen we bij Strabo, dat ALEXANDER na de (Strabo lib. 13. p. m. 260.) onderwerping van de Perzen een zeer beleefde brief aan de Iliërs geschreven heeft, waarin hij belooft. haar Stad te zullen opluisteren, een prachtige tempel te bouwen, en een heilig-strijd-spel in te stellen. Met opzicht van dezen zegt Paschalius; daar waren ook te ALEXANDRIË (namelijk het Trojaanse ALEXANDRIË) spelen van heel (Pafchalius de Coron. l. 6. c. 30.) Fonië gevierd; misschien dezelfde, of naar het voorbeeld daarvan ingesteld, waarover Alexander, na de Perzen overwonnen te hebben, een zeer beleefd geschreven brief aan de Iliërs gezonden heeft, in welke hij behalve andere dingen belooft, dat hij aldaar een heilig strijdspel zou inrichten. Ook (Pafchalius Cor. lib. 6. cap. 30.  waren er nagebootste Olympische Spelen te ALEXANDRIË in Egypte, waar een renbaan was, naar het voorbeeld van de Olympische, zoals Paschalius spreekt, die ten bewijs van zijn zeggen Strabo aanhaalt. Te TYRUS wier- (Strabo lib. 17.  den ook vijfjaarlijkse strijdspeelen gehouden, waar ten minste een ANTIOCHUS EPIPHANES aanwezig geweest is, volgens het verhaal van de Schrijver van de Maccha- (2 Macc. 4: 18.) beeën.

§ IV.

Rond die tijd zijn ze ook overgevlogen naar het JOODSE LAND: want toen die onheilige (die liever een Heiden dan een Jood wilde zijn, en daarom liever JA- (2 Macc. 4: 7-12.) SON dan JEZUS heten) om het Hogepriesterschap dong, beloofde hij genoemde ANTIOCHUS niet alleen te zullen geven 360 talenten zilver, en nog van elders 80 ta-...

Boek - pag. 40

...talenten, maar Hij beloofde Hem nog daarbovenop 150 talenten te zullen toesturen, mits Hij Hem wilde vergunnen de macht te hebben om een Γυμνάσιον en ἐφηβίαν, of zoals Grotius het uitlegt, iφηβειον - een strijdschool, en een bordeel van jongens (zo verklaren wij het woord met P. Faber) op te richten, en de burgers van Jeruzalem in te schrijven als burgers van Antiochië: dat is Hem graag toegestaan; en daarop heeft Hij de strijdschool gebouwd in Jeruzalem, zoals het eerste boek der (Macc. I: 14. 15.) Makkabeeën getuigt, en dat nog wel ὑπ ἀνθὴν τὴν ἀκρο πολιν, dicht bij de burcht zelf (zeggen de Onzen) of bovenstad, zoals het tweede zegt: en dat nog zo dicht bij de tempel, dat daardoor (althans door de THERMAE, baden, die erbij waren) het aanzien en het gevaarte van de (P. Faber Agon. l. 3. cap. 28.) tempel schade heeft geleden: en daarna is het strijdspel aldaar in aanwezigheid van Antiochus gevierd, zoals Jose- (Jofephus Maxxaß) phus in zijn boekje over de Makkabeeën getuigt. Maar naderhand heeft ook Koning Herodes de Grote, om zich beter in te wikkelen in de gunst van Augustus en de Romeinse groten, de GYMNASIA, strijdscholen, en de strijdspelen in Judea ingevoerd. Ludos Gymnicos inter ea, quae Herodes in Judaeam contra avi- (H. Grotius ad 2 Macc. 4. 9.) tos mores induxit, ponit Jofephus Antiq. XIII. dat is; Josephus stelt Antiq. 13. de strijdspelen onder de dingen, welke Herodes in Judea heeft ingevoerd, zegt de vermaarde Grotius. Echter bij Josephus Antiq. 15. cap. 11. vind (Jofephus Ant. Jud. lib. 15. cap. 11.) ik hiervan een uitgebreide beschrijving, te weten hoe dat Herodes, nadat hij Hyrcanus met zijn aanhang had uitgeroeid, meer en meer is afgeweken van de vaderlijke zeden, en dat hij heeft geprobeerd door de uitheemse, dat wil zeggen heidense, gebruiken te bederven de onschendbare instellingen van de ouden, en dat hij daaraan is begonnen met de invoering van de strijdspelen. Zo spreekt de Joodse historieschrijver in onze taal: en allereerst heeft...

Boek - pag. 41

...Hij heeft de strijdspelen om de vijf jaar ingesteld ter ere van de keizer, en in Jeruzalem een schouwburg gebouwd, en op de vlakte een ronde schouwburg, beide kostbaar, maar vreemd aan de Joodse zeden, bij wie deze dingen, noch de pracht van de schouwspelen, gebruikelijk zijn. Hij heeft echter gewild dat de viering ervan met de grootste praal zou geschieden, en heeft er aankondigingen van laten doen aan de omliggende en verre volkeren, en grote prijzen voorgesteld, waardoor er een grote toeloop uit alle hoeken van allerlei strijdspel-vechters is ontstaan, en allen die geoefend zijn in de kunst zijn er naartoe gevloeid. Want zij werden uitgenodigd door grote prijzen, niet alleen degenen die de strijdspelen beoefenen, maar ook de beroemdste muzikanten, en zij die Thymelici genoemd werden: alsmede de wagenmenners met vier en drie paarden, en degenen die van paard op paard springend de loop voortzetten. Alles door de grootste ijver van de koning, opdat er niets zou ontbreken dat hier opzien zou kunnen verwekken. De schouwburg zelf was aan alle zijden versierd met de titels van de keizer, en triomftekens, schitterend van goud en zilver. En wat het gereedschap en de toestellen betreft, het ontbrak er in deze spelen niet aan kostbare spreien, noch aan zeldzame edelstenen. Men had ook veel wilde beesten, leeuwen en andere, wegens hun sterkte of enig ander wonder der natuur aanzienlijk, bijeen gezocht: die nu onderling, dan met veroordeelde mensen vochten, enzovoort. In het vervolg vertelt hij dat diezelfde Herodes van (Jofephus Antiq. Jud. lib. 15. cap. 13.) TURRIS STRATONIS ter ere van Augustus de stad Caesarea bouwde, en ook aldaar een schouwburg, en ronde schouwburg aan de zuidzijde van de haven, die hij, de natuur geweld aandoende, voor de stad vervaardigde, heeft ingericht, en toen die klaar waren strijdspelen heeft ingesteld: die ter inwijding, zowel van de stad als van de spelen zelf, voor de eerste maal op de 192ste olympiade op zijn prachtigst zouden worden gevierd. Dus...

Boek - pag. 42

...spreekt over deze Josephus: omstreeks die tijd werd Caesarea (Antiq. Judaic. l. 16. c. 9.) voltooid in het tiende jaar, nadat men was begonnen met het bouwen, in het achtentwintigste jaar van de regering, op de 192ste olympiade. Bij de inwijding was er een grote praal, en er zijn zeer kostbare toerustingen gemaakt: want er zijn ontboden voor de spelstrijd de beroemdste muzikanten, en strijdspelers van de oefenspelen: en daarbovenop een grote verzameling en aantal vechters en wilde dieren, en alles wat van die soort in waarde is, zowel in Rome als bij andere volkeren. Dit strijdspel is ook toegewijd aan de keizer, en zal elke vijf jaar herhaald worden enzovoort. Hierover handelt (De Bell Judaic. l. 1. c. 16.) hij ook in zijn boeken over de Joodse Oorlogen, waar hij ook vermeldt, hoe die grootmoedige, maar onheilige, koning ook uitheemse steden van baden en schouwburgen heeft voorzien, te weten Tripolis, Damascus, Ptolemaïs, Byblus, Sidon, enzovoort. Bovenal, hoe hij ter verering niet alleen van Achaea, maar van de hele wereld, het echte Olympspel (waarvan wij hierboven zeiden dat het het grote werd genoemd) heeft verheerlijkt en begunstigd met jaarlijkse inkomsten, opdat het niet zou verdwijnen, terwijl de Grieken onmachtig waren geworden om de kosten te dragen. Zo heeft ook naderhand Herodes Agrippa te (Jofephus Antiq. Jud. l. 19. c. 7.) Berythus (waar Herodes de Grote (Faber l. 1. c. 29. & lib. 2. cap. 29.) trotse galerijen en tempels had gesticht) een schouwburg en ronde schouwburg gesticht, voorzien van baden en dergelijke, en er zowel de spelen als strijdspelen met groot aanzien laten vieren. Daarna heeft hij zich begeven naar het eerder genoemde Caesarea, om aldaar voor het welvaren van de keizer de strijdspelen te vernieuwen. Hij kwam uitgedost met een schitterende glans van zijn kleding, zodat het volk erover verbaasd en verwonderd was, of ook wel door zijn vooropgezette plan en door toedoen van de pluimstrijkers hem voor een god uitriep; hetgeen (Jofephus loc. cit.)...

Boek - pag. 43

...hij niet verhinderde, aangezien hij het graag had, waardoor de goddelijke rechtvaardigheid hem onmiddellijk heeft gestraft, zoals ook de heilige Lucas getuigt. (Hand. 12: 21.-23.)

§ V.

Maar bovenmate zijn de Olympische spelen nagebootst door de heldhaftige Romeinen: die hun goden, wetten, kunsten, en duizend dingen meer, uit Griekenland haalden, zouden die de wereldbefaamde spelen onnagevolgd laten? Want behalve dat Virgi- (Virgil. AEnid. l. 5 vs. 64. & c.) lius reeds de voorvader van Romulus, Aeneas, in zijn omzwervingen naar Italië dergelijke spelen laat vieren; zoals hij de Grieken, volgens de woorden van Homerus, nu en dan ter navolging en instandhouding van hun vaderlandse gebruiken, zowel elders als te Olympia (want het lijdt bij mij geen twijfel, dat Homerus, die zijn Griekse helden voor Troje laat spelen, heeft gezinspeeld op de Olympische spelen) voor Troje had zien spelen, of er op zijn minst van had gehoord. Zo vertellen ook Livius, Florus, Dionysius van Halicarnassus, dat Romu- (Livius lib. 1. c. 9.) lus na de stichting van de stad loopspelen van wagenspannen ter ere van Consus, dat wil zeggen, Neptunus, ten (Florus lib. 1. c. 1.) einde om zo de dochters van de omliggende volkeren, die hun huwelijksaanzoeken hadden afgeslagen, te verschalken, heeft ingesteld. Dit was zonder twijfel ter navolging (Dion. Halicam. lib. 3.) van de Olympische spelen, die nu binnenkort een nieuwe luister hadden gekregen: want Rome wordt ge- (Jofeph. Scaliger de emend. temp. l. 5.) zegd gebouwd te zijn in het eerste jaar van de zevende olympiade, te rekenen namelijk vanaf de overwinning van Coroebus, toen de spelen bestendig en bovenmate luisterrijk werden: daarom was het geen wonder, (Marsham Can. Chron. p. 499) dat Romulus die beruchte spelen nabootste. Daarna wordt gezegd dat de zesde koning van Rome, Tarquinius Priscus, een machtige schouwburg of renbaan is begonnen te bouwen, drie stadiën lang, vier breed...

Boek - pag. 44

...maten lands, te weten in het vlakke tussen de twee bergen Palatinus en Aventinus: het gebouw was aan de oostzijde ovaalvormig opgemetseld, maar aan de westzijde vierkantig (hoewel anderen zeggen, (Donatus Rom. antiq. l. 3. c. 8.) dat het eerste vaste schouwburg door Pompejus de Grote is gesticht. Zie bij Donatus.). Volgende koningen en burgemeesters hebben er de zitbanken en het dak aan toe- (Dion. Halic. loc. cit.) gebracht. Hieruit is op te maken dat zowel Priscus als de navolgende koningen en burgemeesters de spelen (die toch een navolging van de Griekse en met name van de Olympische waren) plechtig hebben gevierd. Genoemde schouwburg werd Circus Maximus genoemd, en de spelen zijn Circenses geheten: wat sommigen uitleggen als zoveel betekenend als Circum Enses, dat wil zeggen, (Servius ad Virgil.) rondom de degens, alsof opgestoken degens voor het (J. Oudaan Roomfe. Mog. pag. 379.) bouwen van de schouwburgen geplaatst waren in plaats van meten of bakens, waar de loop al zwaaiend omheen moest geschieden. Waarvan de jezuïet Cantelius aldus spreekt: cum Romana res nondum adoleviffet, in infula (Jofeph. Cantelius pag. 426.) Tiberina Ludi primum celebrati, erant pro Meta Enfes ex una parte, ex altera Tiberis, dat is; toen de Romeinse staat nog niet was aangegroeid, zijn de spelen eerst op het Tibereiland gevierd: als meten dienden aan de ene kant degens, aan de andere kant de Tiber. Als het zo is toegegaan, dan moet het geweest zijn voordat Tarquinius de machtige schouwburg had ingericht. Anderen leiden de oorsprong van het woord Circenses af van Circe, dochter van de zon, alsof ze aan de zon waren gewijd: waarvan niet veel verschilt, dat sommigen zeggen, dat ze aan Apollo, dat wil zeggen, de zon gewijd zijnde Circenses van Circus, omloop, met het oog op de omloop van de zon door de dierenriem, zouden zijn genoemd. Maar anderen leiden het af van de plaats waar ze werden gevierd, te weten Circus Maximus. Dit laatste...

Boek - pag. 45

...staat ons het beste aan. Maar om terug te keren tot het betoog dat de Olympische spelen door de Romeinen zijn nagedaan: deze zaak blijkt zonneklaar, met name uit de latere tijden. Hierom zegt Alexander ab Alexandro, (Alex. ab Alex Gen. dier. lib. 5. cap. 8.) dat Cato het beeld van die spelen naar Rome zou hebben overgebracht, toen hij in de schouwburg schouwspelen gevend de overwinnaars geen goud, zoals eertijds, maar wilde Olympische kronen voorgesteld had. En Sylla heeft ze niet alleen nagevolgd, maar de Grieken bijna geheel ontnomen, hen slechts de wedloop overlatend. Dit zou geschied zijn in de 175ste olympiade, volgens diezelfde Alexander. Daarna heeft Augustus (nadat Antonius en Cleopa- (Suetonius in vita Augufti c. 18.) tra bij Actium in een zeeslag waren overwonnen) tegenover die plaats ter gedachtenis van de verkregen zege Nicopolis laten bouwen, en vijfjaarlijkse spelen ter ere van Apollo ingesteld; hoewel Strabo zegt, vernieuwd en vermeerderd, wat Scaliger (Strabo lib. 5.) verkiest. Maar ook zijn diezelfde spelen in Rome gevierd geworden: waarom genoemde Scaliger uit Sueto- (calig. Emend. Temp. lib. 5.) nius bewijst, dat Augustus Tiberius aldaar heeft laten zitten over de Ludi Actiaci,  Aεtiase spelen en Trojaanse Circenses. Maar met name heeft Nero zich ingezet om de Griekse spelen in Rome in gebruik, ja, in volle bloei te brengen. Hiervan zegt Scaliger: op de penning van Nero staat: CER- (loc. cit. ) TAMEN QUIQUENNALE INSTITUTUM. DE VIJFJAARLIJKSE SPELSTRIJD INGESTELD. Waardoor niets anders verstaan moet worden, dan dat, wat hij de naam heeft gegeven van Neroniana, Nero's spelen. Eusebius schrijft, dat hij in deze spelen met het citerspel de baas zou zijn geweest: want tegenover het vierde jaar van de 209de olympiade schrijft hij: NERO IN ROME MET DE CITER OM...

Boek - pag. 46

...DE PRIJS SPELEND WINT. En beneden tegenover het vierde jaar van de 210de olympiade: NE- RO IN ROME MET DE CITERSTRIJD OM DE PRIJS SPELEND WINT VAN ALLEN. Over deze spelen spreekt ook Tacitus, en wel zo, dat ze (Tacitus Annal l. 14. c. 20.) ingesteld zijn ter navolging van de Grieken, zeggende: Nero voor de vierde maal en Cornelius Cossus burgemeesters zijnde, is het vijfjaarlijkse spel ingesteld naar de wijze van de Griekse spelstrijd; waarover verschillend gesproken werd, zoals doorgaans over nieuwe dingen. Want er waren er die ook Cn. Pompejus beschuldigden dat hij een vaste schouwburg was begonnen te bouwen. enzovoort. Van een andere viering van deze spelen spreekt diezelfde elders: en bij toeval werd het vijfjaarlijkse spel voor de tweede (Lib. 16. cap. 2.) maal gevierd: te weten in die tijd dat hij zich door Cecellus Bassus had laten bedriegen, om met eindeloze kosten de verborgen schatten van Dido, maar tevergeefs, op te zoeken. Evenzo duidelijk spreekt over dit stuk Suetonius: Hij heeft ook als eerste van allen op de (Suet. Tranq. in vita Neron. cap. 12.) Griekse wijze een drievoudig vijfjaarlijks strijdspel, te weten een muzikaal (waarin hij, zoals hierboven getoond is, tweemaal de prijs behaalde) en een oefenspel, en een paardenloopspel in Rome ingesteld, en heeft het Neroniana, de Nero's spelen genoemd. Daarna, omstreeks de 711de olympiade, heeft hij nog een ander spel ingevoerd, dat met name strekte ter navolging van de Pythische en Aεtiase spelen; en heeft het Isthmia Pythia Actiaca genoemd, en bevolen, dat men hem de Pythische en Actiase Apollo zou noemen; zoals blijkt uit het getuigenis van Xiphilinus en enige van Nero's penningen. Ja, Nero, zich niet kunnen verzadigen met de Griekse spelen in Rome na te bootsen, reisde zelfs naar Griekenland, en nam daar (Suetonius in vita cap. 23.) alle strijden waar: maar niet zonder inbreuk op de-...

Boek - pag. 47

verordeningen, wetten en gewoonten: want het Olympisch spel, dat gehouden had moeten worden, liet hij uitstellen tot zijn aankomst in het volgende jaar, zoals Philostratus en Eusebius getuigen, welke laatste zegt: de 211ste ((Eufebius in Chron.) olympiade is niet gevierd, Nero stelde ze uit tot zijn komst. De eerste voegt eraan toe, ὡς ἐκέινῳ μᾶλλον ἢ Δϊε θύσοντας αίς; ((Eufebius in Chron.) alsof (de Eleërs) hem meer dan Jupiter moesten dienen. Daarenboven heeft hij bij de andere (Lucianus) Olympische spelen de muziekspelen gevoegd, die er niet bij mochten zijn, als te slap voor zulke dappere oefeningen: en er stond daar nog geen schouwburg noch toneel op die plaats, want er was daar slechts  sάδιον ἀντοφυὲς καὶ γυμνά πάνια, dat wil zeggen, een door de natuur toebereide renbaan en alles bloot, volgens Philostratus. Ook liet hij alle spelen tot diezelfde tijd en dat jaar vervroegen, te weten de Olympische, Pythische, Isthmische, enzovoort. die anders op verschillende jaren werden gevierd, ook zelfs niettegenstaande sommige al gevierd waren, want ook die moesten herhaald worden, volgens Suetonius. Nu tot overwinnaar van de zangspelen verklaard, hetzij door hemzelf, hetzij door de uitroeping van Cluvius Rufus (want Suetonius en Dio verschillen hierin) liet hij alle standbeelden van de overwinnaars omverwerpen, met haken verscheuren, en in riolen smijten: maar daarvoor vereerde hij de provincie met vrijheid, en de rechters met het Romeinse burgerrecht en een grote schat: en daarop teruggekeerd uit Griekenland, reed hij als een machtig overwinnaar met witte paarden door een deel van de stadsmuur, naar de gewoonte van de Olympische overwinnaars, te Napels binnen: op gelijke wijze in Antium, daarna in Albanum, en daarna in Rome, waar hij binnen kwam rijden met de wagen, waarop Augustus eertijds had getriomfeerd, in een purperen kleed, en een met gouden ster-...

Boek - pag. 48

...ren bestippelde mantel, dragende op het hoofd de Olympische kroon, in de rechterhand de Pythische, en zo al voort: het welk wij verder zouden verhalen, als wij niet ogenschijnlijk zagen, dat wij ons te lang bij het gedrocht Nero, dat toch lelijk en afschuwelijk is, vergeten hadden. Uit deze tot hier toe gemelde voorbeelden, waar wij nog bij konden voegen de Agones Capitolini, de Ka- (Seutonius in vita Domit cap. 4) pitoolse strijdspeel van Domitianus aan Jupiter Capitolinus toegewijd, wel meest uit zangspelen, dichtkunst enzovoort. maar ook uit een renloop, ten minste van jonge dochters, bestaande: ook konden (J. Scaliger de Em. Temp. lib. 5. p. 476) wij erbij voegen nog andere. Uit deze, herhaal ik, blijkt meer dan duidelijk genoeg, hoe gewoon de Griekse, zowel de Olympische spelen als de andere, onder de Romeinen zijn geworden: want alle Circenses waren er van afkomstig, en beeldden ze uit, zoals gemeld is. En daarenboven deden dat met name die, welke openbaarlijk gezegd werden op de Griekse wijze ingesteld en gehouden te zijn, waarover wij nu laatst hebben gesproken.

§ VI.

Maar het is voorts op te merken, dat de Romeinen bij het verheffen van hun monarchie tot in de hoogste top van grootheid de spelen niet alleen overvloediger, maar ook kostbaarder en prachtiger hebben gevierd, dan de Grieken, zelfs te Olympia, als zijnde cijnsbaar en kleinmoedig, in die tijd konden verrichten: en dat ten gevolge daarvan nu niet zozeer de Olympische, als wel die omgevormd in Romeinse het model hebben uitgeleverd, dat de volkeren kwamen afhalen, dat wil zeggen, waarnaar zij de hunne vormden. Dat model nu kon alleen de Circus Maximus, dat wil zeggen, de grote Circus (waarvan hierboven is gesproken) ook buiten de andere schouwburgen en ronde schouwburgen, uitleveren: want aldaar was al de toe-...

Boek - pag. 49

...rusting, de opzet, de soorten van spelen, die men in Olympia kon zien, te vinden, ja nog meer: want daar was veel natuurlijk en zonder kunst, hier alles kunstrijk; daar het getal van de spelen bepaald, hier onbepaald, alle soorten ervan omvattend; alles was hier meerder en trotser dan daar, alleen dat aldaar de overwinningen en de kronen van olijfbladeren oneindig werden gewaardeerd, die de ernstige en strengere Romeinen wijselijk op een lagere prijs stelden, overwinningen van volkeren en koninkrijken tot hun kronen verlangend, en daarom lachten met een Nero en zijns gelijken, die zich trots verhovaardigden op de bladerkronen en dergelijke kleinigheden.

§ VII.

Aangezien dan nu het Olympisch spel naar Rome was verhuisd, ten minste de zaken ervan zich ook daar vertoonden, en het model van daar aan anderen werd gegeven; zo schijnt ons te volgen, dat de schrijvers van die tijden, als ze hun spreekwijzen aan de Olympische spelen ontlenen, zoals zonder einde geschiedt, niet altijd naar het eigen Olympische veld, en de eigen Olympische spelen, maar menigmaal naar de Grote Circus te Rome gaan: in het bijzonder dan, als zij zinspelen op dingen, die niet te Olympia, maar in de Circus te vinden waren. Verder, als dan nu de heilige schrijvers van het Nieuwe Testament, in het bijzonder Paulus, de spelen ook verheerlijken, door spreekwijzen, daaraan ontleend, te gebruiken: zo besluiten wij, dat ze dat zo doen, dat zij niet altijd op de zuivere Olympische spelen, maar menigmaal op de Olympisch-Romeinse Spelen, dat ik zo spreek, zoals de Circus Maximus (die ik hier als een voorbeeld uit alle dergelijke schouwburgen voorstel) die uitleverde, en maar model aan andere naties leende, het oog hebben gehad: en ten gevolge daarvan dat wij bij het verklaren van de Olympische zaken, en...

Boek - pag. 50

...de apostolische spreekwijzen, om welke op te helderen wij dit boek hebben ondernomen, die daaraan ontleend zijn, ons onverschillig nu bij Pisa en dan te Rome vrij zullen mogen ophouden, of daar waar wij meer zullen kunnen bereiken, en alles wat ons in de goede weg ontmoet voor Olympisch rekenen.